Biến thách thức thành cơ hội, xuất khẩu nông sản tự tin lập đỉnh mới

Lấy lại đà tăng trưởng với nhiều điểm sáng

Trao đổi với báo chí mới đây, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhìn nhận, ngành nông nghiệp đang đối diện với nhiều thách thức, đặc biệt là tác động từ các chính sách thương mại quốc tế và biến động địa chính trị.

Sau khi chứng kiến kim ngạch xuất khẩu giảm nhẹ trong tháng 1/2025, ngành nông nghiệp đã lấy lại đà tăng trưởng trong tháng 2.  “Điểm sáng là nhiều mặt hàng chủ lực của chúng ta vẫn tăng trưởng cao, như lâm sản, cà phê, thủy sản, cao su, điều”, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định.

Tổng kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản sau 2 tháng đạt 9,38 tỷ USD.

Báo cáo kết quả xuất khẩu nông, lâm, thủy sản 2 tháng đầu năm 2025 tại Hội nghị giao ban tháng 2 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường mới đây, ông Đặng Ngọc Điệp, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết, giá trị xuất khẩu tăng trưởng mạnh so với cùng kỳ năm trước. Cụ thể, xuất khẩu lâm sản ước đạt khoảng 2,68 tỷ USD, tăng 11,9%; xuất khẩu thủy sản đạt 1,42 tỷ USD, tăng 18,6%.

“Đây là 2 nhóm mặt hàng có tốc độ tăng trưởng cao, ngang bằng và vượt chỉ tiêu Chính phủ giao (12%) và cao hơn mức bình quân tăng trưởng của tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của cả nền kinh tế (theo Cục Thống kê là 8,4% trong 2 tháng đầu năm 2025)”, ông Điệp khẳng định.

Về tổng thể, hầu hết các nhóm hàng nông, lâm, thủy sản xuất khẩu đều tăng so với cùng kỳ năm trước. Đặc biệt, trong tháng 2/2025, xuất khẩu đạt 4,4 tỷ USD, tăng 32,7% so với tháng 2/2024.

Nhờ duy trì tốc độ tăng trưởng, tổng kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản sau 2 tháng đạt 9,38 tỷ USD, xuất siêu 2,05 tỷ USD, đóng góp quan trọng trong việc duy trì cán cân thương mại hàng hóa của cả nền kinh tế (đạt mức thặng dư 1,47 tỷ USD).

Công tác sản xuất trong nước phát triển tốt. Điểm nhấn là đàn lợn tăng khoảng 3,2%, đàn gia cầm tăng 3,4% so với cùng kỳ 2024. Sản lượng nuôi trồng thủy sản đạt 692.200 tấn, tăng 4,9%, trong khi sản lượng khai thác 550.700 tấn, giảm 0,5%. Diện tích rừng trồng đạt 20.100ha, tăng 6,5%; sản lượng gỗ khai thác hơn 2,6 triệu m3, tăng 18,9%, thu dịch vụ môi trường rừng hơn 682 tỷ đồng, tăng 11%.

Chánh Văn phòng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Văn Thành cho biết, Bộ đã chỉ đạo các địa phương tập trung vào việc gieo cấy và chăm sóc lúa, rau màu vụ đông xuân, đồng thời chuẩn bị kỹ các nội dung cho cuộc làm việc với Đoàn thanh tra EC lần thứ 5 về chống khai thác IUU.

Công tác phòng chống cháy rừng cũng được triển khai mạnh mẽ, đặc biệt tại các vùng có nguy cơ cao như Đông Nam Bộ, Tây Nguyên và khu vực Tây Bắc. Các sự cố liên quan đến an toàn thực phẩm, các lô hàng bị cảnh báo tại thị trường nhập khẩu, công tác mở rộng thị trường xuất khẩu nông sản, thực phẩm được chú ý, xử lý kịp thời.

Bộ cũng chú trọng đến công tác dự báo, cảnh báo thiên tai và hiện tượng thời tiết cực đoan, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp. Việc theo dõi và đưa ra các giải pháp ứng phó kịp thời đã giúp các địa phương, cộng đồng chủ động hơn trong việc bảo vệ tài sản và hạn chế thiệt hại do thiên tai.

Một trong những điểm sáng các tháng đầu năm của Bộ Nông nghiệp và Môi trường là việc tích cực xử lý các văn bản kiến nghị, đề xuất của địa phương. Tính đến ngày 21/2, Bộ đã và đang xử lý 1.753 nhiệm vụ, trong đó có 1.079 nhiệm vụ  hoàn thành (đạt 61,5%).

Doanh nghiệp linh hoạt thích ứng, vượt thách thức để đón cơ hội

Bước sang năm 2025, những biến động chính trị toàn cầu đã tác động tới hàng loạt các chính sách mới về xuất khẩu của các quốc gia. Tại các thị trường lớn như Mỹ, EU, Trung Quốc..., chính sách thương mại được thực thi nhằm bảo vệ thị trường nội địa, đồng thời đòi hỏi chất lượng hàng hóa khắt khe hơn. Những động thái này đã tác động trực tiếp tới doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam và đòi hỏi sự thích ứng kịp thời.

Kinh tế thế giới dự báo tiếp tục đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức khi xung đột địa chính trị, chủ nghĩa bảo hộ, cuộc đua về công nghệ giữa các nước lớn,... ngày càng gia tăng. Xung đột giữa các nước lớn sẽ không tránh khỏi tác động đến các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam với mức độ và trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Đơn cử, những thay đổi chính sách của Trung Quốc cũng tạo nên thách thức lẫn cơ hội đối với Việt Nam khi nước này vừa là đối tác thương mại lớn, vừa là láng giềng của Việt Nam.

Phân tích về thị trường Trung Quốc, ông Nông Đức Lai, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Trung Quốc, cho biết, hiện nay, Trung Quốc và Mỹ đều là đối tác thương mại lớn, là thị trường xuất khẩu hàng hóa lớn, quan trọng nhất của Việt Nam. Do đó, cạnh tranh Mỹ - Trung cùng các chính sách thương mại giữa hai nước thời điểm này đều tác động đến thương mại nói riêng và kinh tế Việt Nam nói chung cả về mặt tích cực và tiêu cực.

Cụ thể, Việt Nam sẽ đón nhận làn sóng đầu tư từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng, bởi các doanh nghiệp Trung Quốc và quốc tế đã tìm cách đa dạng hóa sản xuất để tránh thuế quan từ Mỹ, dẫn đến việc mở rộng đầu tư vào các quốc gia như Việt Nam. Điều này gián tiếp thúc đẩy Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn nhờ chi phí lao động cạnh tranh và vị trí địa lý thuận lợi.

“Khi Việt Nam gia tăng xuất khẩu vào Mỹ, sẽ đối mặt với nguy cơ bị Mỹ điều tra chống bán phá giá. Nhưng đây cũng là cơ hội và động lực để Việt Nam thúc đẩy 3 đột phá chiến lược (cải thiện cơ sở hạ tầng, minh bạch hóa thủ tục hành chính và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực), tham gia vào chuỗi sản xuất, thu hút đầu tư nước ngoài để trở thành trung tâm sản xuất phụ trợ, tạo cơ hội cho doanh nghiệp tham gia vào chuỗi sản xuất, cung ứng, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp và công nghệ”, ông Lai phân tích.

Ngoài Mỹ và Trung Quốc, thị trường EU năm 2025 cũng đã bắt đầu nhiệm kỳ mới với nhiều điều chỉnh chính sách quan trọng. Đáng chú ý, Chương trình thỏa thuận xanh châu Âu với rất những yêu cầu cao về môi trường và phát triển bền vững, nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh, tăng cường an ninh và tăng cường khả năng phục hồi kinh tế.

Ông Trần Ngọc Quân, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Bỉ và EU, cho biết, EU theo đuổi chính sách tăng cường đàm phán FTA, thúc đẩy xuất khẩu, thu hút đầu tư và quản lý chặt hàng nhập khẩu vào EU với chính sách kiểm soát an toàn chất lượng. Hiện EU có 2 cơ quan giám sát và cảnh báo an toàn với hàng nông nghiệp và công nghiệp, chống gian lận thương mại, chống bán phá giá, trợ cấp….

“Doanh nghiệp Việt Nam cần đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, tìm kiếm bạn hàng để tận dụng lợi thế, chiếm lĩnh thị trường trước khi rất nhiều FTA sẽ được EU kết thúc đàm phán dự kiến trong năm 2025 và năm sau. Bên cạnh đó, các hiệp hội cần yêu cầu các doanh nghiệp nâng cao tinh thần trách nhiệm trong hoạt động kinh doanh, hướng dẫn doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu theo quy định, tăng cường quản lý chất lượng và an toàn thực phẩm”, ông Quân khuyến cáo.

Trên góc độ nhà xuất khẩu nông sản Việt Nam, điển hình là các loại trái cây vào thị trường Mỹ, ông Nguyễn Đình Tùng, Tổng Giám đốc Công ty Xuất nhập khẩu Vina T&T Group, chia sẻ, ngành hàng rau quả tiến vào thị trường Mỹ vẫn rất thuận lợi, trước mắt chưa có gì bất thường về vấn đề thuế quan nhập khẩu. Những sản phẩm rau, củ, quả xuất xứ Việt Nam hiện đã tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn chất lượng, bảo quản do thị trường Mỹ đưa ra, trừ khi các đơn vị xuất khẩu có sử dụng nguyên, phụ liệu dùng chế biến có xuất xứ từ Trung Quốc mới phải kê khai, truy xuất nguồn gốc.

Ông Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chia sẻ, Việt Nam và Mỹ có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, nên dù có tác động bởi chính sách thuế mới của Mỹ nhưng chắc chắn quá trình xuất khẩu nông, lâm, thủy sản của Việt Nam sang Mỹ vẫn sẽ được thúc đẩy.

Chẳng hạn như với mặt hàng cá tra, cuối tháng 1/2025, Việt Nam và Mỹ đã đạt được thỏa thuận quan trọng, chấm dứt tranh chấp kéo dài về thuế chống bán phá giá đối với sản phẩm cá tra, basa phile của Việt Nam xuất sang Mỹ; trong đó, Công ty cổ phần Vĩnh Hoàn được đưa ra khỏi danh sách áp thuế chống bán phá giá.

Tương tự, ngành hàng hạt điều Việt Nam cũng chưa có dấu hiệu gặp khó khi xuất khẩu sang thị trường Mỹ. Đại diện Hiệp hội Điều Việt Nam chia sẻ, nguồn nguyên liệu hạt điều của Việt Nam từ châu Phi, Campuchia... không có nguyên liệu xuất xứ từ các quốc gia thuộc sắc lệnh Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế của Mỹ. Vì vậy, ngành hàng hạt điều vẫn được xem là nằm trong vùng an toàn với các đạo luật về thuế mới của Mỹ khi Tổng thống Donald Trump nhậm chức.

Tuy thuận lợi là vậy, nhưng biến động thị trường luôn khó lường. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã chuẩn bị tinh thần cùng doanh nghiệp ứng phó những biến động này. Thứ trưởng Phùng Đức Tiến chia sẻ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ phối hợp với Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương thúc đẩy mở cửa thị trường mới, nhất là thị trường Halal, đồng thời duy trì tốt những thị trường truyền thống, tránh việc phụ thuộc vào 1 hoặc 2 thị trường nhất định.

Để đạt được mục tiêu này, các địa phương, các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp cần chuẩn bị vùng trồng, vùng nuôi một cách kỹ lượng, đáp ứng đầy đủ các yêu cầu an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc để có vùng nguyên liệu minh mạch, rõ ràng. Mỗi thị trường đều có tiêu chuẩn, quy chuẩn riêng nhưng nếu sản xuất đáp ứng tốt các yêu cầu về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc chắc chắn sẽ luôn tìm thấy cơ hội. Ngành nông nghiệp Việt Nam phải nhìn nhận một thực tế rằng, càng ra biển lớn càng khó khăn, nhưng càng khó khăn càng phải nỗ lực để giữ vững thị trường trên cơ sở tổ chức sản xuất tốt theo hướng kinh tế xanh.

Thông tin cũng rất quan trọng đối với nông sản xuất khẩu của Việt Nam là theo thống kê của Văn phòng SPS Việt Nam, năm 2024, các thành viên WTO đưa ra 1.029 thông báo và thông báo dự thảo về các biện pháp SPS. Trong số đó, có nhiều thông báo quy định về dư lượng tối đa thuốc bảo vệ thực vật, chất phụ gia thực phẩm,… đối với từng sản phẩm nông sản thực phẩm. Phần lớn thông báo và thông báo dự thảo liên quan đến các thị trường nhập khẩu nông sản của Việt Nam như EU, Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc.

Theo ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động thực vật Việt Nam (SPS Việt Nam), EU tăng hay giảm tần suất kiểm tra biên giới đối với mặt hàng nông sản thực phẩm của các nước thứ ba là hoạt động thường xuyên. Không chỉ có nông sản, thực phẩm của Việt Nam mà tất cả các quốc gia, vùng lãnh thổ khi nhập khẩu vào thị trường EU đều phải tuân thủ. Nếu tuân thủ tốt các quy định của EU thì sẽ được EU dỡ bỏ các điều kiện kiểm soát.

Không chỉ EU, trong bối cảnh các thị trường nhập khẩu có xu hướng gia tăng các cảnh báo, ông Ngô Xuân Nam cho rằng, doanh nghiệp cần chủ động xây dựng các vùng nguyên liệu đạt chuẩn. Việt Nam phải chủ động quản lý giám sát chất lượng sản phẩm, tuân thủ các quy định của thị trường.

Trước hết, người nông dân và doanh nghiệp trong quá trình tổ chức sản xuất, canh tác cần tuân thủ và cập nhật đúng các quy định của thị trường về kiểm soát thuốc bảo vệ thực vật, đặc biệt với những hoạt chất không có trong danh sách cấm của EU thì mặc định ở mức 0,01 ppm. Với những hoạt chất cho phép, nhà sản xuất cần tuyệt đối tuân thủ quy tắc “4 đúng” - đúng thuốc, đúng lúc, đúng liều lượng và đúng cách. Nông dân phải đảm bảo thời gian cách ly, đến lúc thu hoạch là không còn tồn dư thuốc, đảm bảo sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn và hiệu quả.

Đẩy mạnh đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đưa toàn ngành vươn xa

Tại Hội nghị giao ban tháng 2 và triển khai thực hiện các nhiệm vụ quan trọng trong năm 2025, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy đề nghị các đơn vị trực thuộc Bộ khẩn trương ổn định tổ chức bộ máy và hoạt động theo mô hình tổ chức mới; rà soát, tích hợp, xây dựng, bổ sung chương trình, kế hoạch công tác năm 2025 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường; tập trung hoàn thành các nhiệm vụ tháng 3 và quý I, tạo cơ sở, tiền đề để hoàn thành toàn diện nhiệm vụ năm 2025 và cả nhiệm kỳ nhằm thúc đẩy phát triển ngành nông nghiệp bền vững, bảo vệ môi trường, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế - xã hội.

Đặc biệt, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy đề nghị các đơn vị tham mưu để tổ chức xây dựng Kịch bản chi tiết tăng trưởng của ngành Nông nghiệp và Môi trường năm 2025: Bảo đảm tăng trưởng đạt 4,0% trở lên; xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt 65 tỷ đô la Mỹ, phấn đấu đạt 70 tỷ đô la Mỹ. Đồng thời, nghiên cứu, xây dựng, đề xuất Kịch bản tăng trưởng của ngành trong giai đoạn 2026 - 2030, làm cơ sở xây dựng văn kiện Đại hội Đảng Bộ Nông nghiệp và Môi trường lần thứ nhất, tiến tới Đại hội XIV của Đảng.

Trong năm 2025, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy nhấn mạnh việc Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ tập trung vào việc nâng cao năng lực khoa học công nghệ, đẩy mạnh đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong toàn ngành. Do vậy, kể từ tháng 3 và thời gian tiếp theo trong năm, Bộ sẽ tiếp tục rà soát và hoàn thiện các kế hoạch triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 03/NQ-CP của Chính phủ, về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Một trong những mục tiêu quan trọng trong lĩnh vực này là hoàn thiện hệ thống thông tin đất đai quốc gia, cơ sở dữ liệu đất đai, đồng thời xây dựng bản đồ số về quy hoạch đất đai và giá đất, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp và bảo vệ môi trường. Cùng với đó, Bộ sẽ hoàn thiện hệ thống Cổng truy xuất nguồn gốc nông sản, hướng tới việc áp dụng toàn quốc, góp phần nâng cao tính minh bạch trong ngành nông sản, tạo niềm tin cho người tiêu dùng trong và ngoài nước.

Bên cạnh đó, Bộ cũng sẽ triển khai các chương trình đặt hàng khoa học công nghệ, nghiên cứu các giải pháp chuyển đổi số, nhằm tối ưu hóa quá trình quản lý và vận hành các cơ quan thuộc Bộ.

Bộ trưởng Đỗ Đức Duy kêu gọi các đơn vị hành động quyết liệt, tận dụng đà tăng trưởng, đồng thời đảm bảo quá trình hợp nhất bộ máy không làm gián đoạn phát triển. “Chúng ta phải biến thách thức thành cơ hội, kỳ vọng toàn ngành sẽ đạt được những thành tựu quan trọng trong năm 2025 và những năm tiếp theo, đưa ngành tiến xa hơn trên bản đồ thế giới", Bộ trưởng Đỗ Đức Duy nhấn mạnh.

Theo Kinh Tế Nông Thôn