Kinh tế tuần hoàn – Giải pháp phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường ngày càng nghiêm trọng, việc chuyển đổi từ mô hình kinh tế tuyến tính (truyền thống) sang kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp đang trở thành xu hướng tất yếu.

húc đẩy phát triển nông nghiệp tuần hoàn

Sản xuất nông nghiệp tuần hoàn là chu trình khép kín, chất thải và phế phẩm của quá trình này là đầu vào của quá trình khác. Điều này giúp sử dụng tài nguyên tiết kiệm, giảm đến mức thấp nhất thất thoát sau thu hoạch và giảm ô nhiễm môi trường. Bám sát Đề án “Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam”, tỉnh Bắc Ninh đã tích cực triển khai, trong đó, đã hình thành các mô hình nông nghiệp tuần hoàn khá hiệu quả.

Trang trại tổng hợp của gia đình anh Trần Xuân Phòng ở phường Quế Tân, (thị xã Quế Võ) là một trong những mô hình nông nghiệp tuần hoàn tiêu biểu của tỉnh Bắc Ninh hiện nay. Mô hình có tổng diện tích hơn 12 ha, với các hoạt động chính như: chăn nuôi lợn, gia cầm, thủy sản và trồng cây ăn quả. Chất thải từ nuôi lợn sẽ được tận dụng triệt để làm phân bón hữu cơ cho cây trồng, nuôi bèo, cung cấp thức ăn cho cá và cá sẽ quay trở lại làm thức ăn cho chăn nuôi. Qua đó, bảo đảm việc chăn nuôi an toàn, thân thiện với môi trường và sức đề kháng của vật nuôi cũng được nâng cao. Theo anh Phòng, việc áp dụng chu trình khép kín đã giúp mỗi năm thu về gần 300 tấn nông sản, nhưng chi phí thức ăn cho vật nuôi và phân bón cho cây trồng lại rất tiết kiệm. Bởi vậy, lợi nhuận đạt cao hơn nhiều so với trước đây.

Nhiều địa phương áp dụng mô hình làm phân hữu cơ từ phế, phụ phẩm nông nghiệp sau thu hoạch.

Mô hình trồng cỏ, nuôi bò, giun quế của gia đình ông Trịnh Bá Biện, xã Lạc Vệ (Tiên Du) cũng là một điển hình về sự hiệu quả trong áp dụng chu trình sản xuất nông nghiệp tuần hoàn. Ông Biện cho biết: Mô hình nuôi 30 con bò, mỗi ngày thải ra hơn hai tạ chất thải rắn. Tận dụng nguồn thải đó, gia đình xây dựng khu chuồng nuôi giun quế và giun quế lại là nguồn thức ăn cho cá, gia cầm; còn chất thải từ giun quế được sử dụng để trồng cỏ, làm thức ăn cho đàn bò... Nhờ đó, chúng tôi tiết kiệm được hơn 80% chi phí đầu vào, thu lãi hàng trăm triệu đồng mỗi năm.

Công ty TNHH Nông nghiệp công nghệ cao Hồ Gươm (huyện Lương Tài) cũng là doanh nghiệp nông nghiệp hiệu quả nhờ áp dụng chu trình tuần hoàn. Theo ông Nguyễn Xuân Bằng-Giám đốc công ty, trong bối cảnh giá vật tư tăng cao, nông nghiệp tuần hoàn là một giải pháp nhằm giảm chi phí đầu vào, nâng cao hiệu quả cho người sản xuất. Doanh nghiệp Hồ Gươm sản xuất nấm và cây tía tô. Phế phẩm trồng nấm sau thu hoạch được thu gom và xử lý bằng công nghệ vi sinh thành phân bón hữu cơ dùng cho cây tía tô (chuyên để xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản). Phế phụ phẩm của tía tô sau mỗi lần thu hoạch, sơ chế đều được thu gom vào bể chứa, sử dụng chế phẩm sinh học để ủ, làm phân bón. Quy trình này đã tạo ra nguồn phân bón hữu cơ không những tốt cho cây trồng, mà còn giúp công ty giảm nhiều chi phí.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, những năm qua, cùng với việc đẩy mạnh áp dụng tiến bộ kỹ thuật, công nghệ mới vào sản xuất, ngành đã tích cực tuyên truyền, khuyến khích hỗ trợ tổ chức, cá nhân phát triển kinh tế tuần hoàn. Hiện tại trên địa bàn tỉnh còn có nhiều mô hình nông nghiệp tuần hoàn hiệu quả khác như: trồng lúa, nấm, sản xuất phân hữu cơ; trồng cỏ kết hợp nuôi bò; chăn nuôi bò, trùn quế, cỏ, ngô, cây ăn quả; gia súc, gia cầm, cá; mô hình lúa, cá, các mô hình VAC tổng hợp…

Sơn La: Kinh tế tuần hoàn, đảm bảo thu nhập và môi trường

Toàn tỉnh Sơn La hiện có 85.000 ha cây ăn quả và cây sơn tra. Trong đó, có 2.200 ha áp dụng hệ thống tưới tiết kiệm nước; hơn 4.750 ha đạt tiêu chuẩn VietGAP và tương đương; 8 vùng trồng trọt được công nhận ứng dụng công nghệ cao.

Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Sơn La lần thứ XV, nhiệm kỳ 2020 - 2025 đã đề ra mục tiêu xây dựng tỉnh Sơn La “phát triển xanh, nhanh, bền vững”. Theo đó, định hướng tập trung phát triển trên 3 trụ cột: Nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, công nghiệp chế biến và năng lượng sạch, du lịch... góp phần xanh hóa các ngành kinh tế.

Nhà máy chế biến đường của Công ty cổ phần Mía đường Sơn La có công suất chế biến 5.000 tấn mía cây/ngày và khoảng 600.000 tấn mía/vụ, thải ra hàng chục nghìn tấn bã mía và bã bùn mía mỗi năm. Công ty sử dụng công nghệ sinh học biến phế thải, rác thải thành nguyên liệu đầu vào trong sản xuất.

Lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường Bắc Ninh tham quan các mô hình trồng cây ăn quả tại thị xã Thuận Thành.

Ông Nguyễn Văn Tài, Giám đốc Nhà máy chế biến đường, cho biết: Bã mía thải ra được Công ty dùng làm nhiên liệu đốt phát điện, giúp tiết kiệm năng lượng. Đồng thời, Công ty cũng đã đầu tư phân xưởng sản xuất phân vi sinh từ 5.000 - 6.000 tấn phân bùn ủ men, cùng với 3.000 - 4.000 tấn tro của lò dùng bón cho vùng nguyên liệu mía. Quy trình sản xuất khép kín, tuần hoàn giúp Công ty giảm chi phí tối đa và bảo vệ môi trường.

Tận dụng phế phụ phẩm nông nghiệp như vỏ cà phê, bã sắn và chất thải chăn nuôi, Công ty CP Phân bón Sông Lam Tây Bắc sản xuất phân bón hữu cơ vi sinh giàu dinh dưỡng, giúp phát triển nông nghiệp an toàn và bền vững. Tháng 9/2022, Công ty trở thành đơn vị đầu tiên tại Việt Nam tiếp nhận công nghệ Bioway AT-6H từ Công ty Bioway Organic VN để sản xuất phân bón.

Ông Nguyễn Như Hùng, Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc Công ty CP Phân bón Sông Lam Tây Bắc, cho biết: Với công nghệ lên men vi sinh Bioway AT-6H, mỗi năm, nhà máy xử lý 70.000-80.000 tấn rác thải, phế phụ phẩm từ các cơ sở chế biến nông sản, như: vỏ cà phê, bã sắn, bùn bã mía đường và phụ phẩm chăn nuôi, để sản xuất 45.000 tấn phân bón hữu cơ. Đảm bảo nguyên liệu cho sản xuất, Công ty đã ký hợp đồng thu mua toàn bộ phế phụ phẩm từ các đơn vị sơ chế, chế biến nông sản, cơ sở chăn nuôi trên địa bàn tỉnh Sơn La và vùng Tây Bắc.

Còn tại Công ty CP Giống bò sữa Mộc Châu, thực hiện quy trình sản xuất, chăn nuôi khép kín, toàn bộ thân, lá của cây ngô sinh khối làm nguyên liệu đầu vào cho nhà máy sản xuất thức ăn cho bò sữa; sử dụng phế, phụ phẩm chăn nuôi làm nguyên liệu đầu vào cho sản xuất phân bón hữu cơ.

Ông Phạm Hải Nam, Tổng Giám đốc Công ty, cho biết: Công ty coi việc xử lý môi trường là nhiệm vụ thường xuyên, gắn liền với sự phát triển, phối hợp với Viện Nghiên cứu môi trường nông nghiệp áp dụng công nghệ sinh học để xử lý chất thải. Hiện nay, 100% số hộ chăn nuôi đã có hệ thống xử lý, trong đó 36 hộ và Trung tâm giống sử dụng công nghệ ép tách để chế biến phân thành sản phẩm thương mại, tăng thu nhập, với mức đầu tư gần 1 tỷ đồng mỗi hộ.

Hiện nay, nhiều doanh nghiệp, HTX trên địa bàn tỉnh đang tận dụng phế, phụ phẩm từ trồng trọt làm nhiên liệu phục vụ sản xuất điện, sấy nông sản, làm than sinh học và lấy tro làm nguyên liệu sản xuất phân bón. Các mô hình này giúp giảm rác thải, tăng thu nhập và tạo thêm việc làm cho người lao động địa phương.

Đồng bộ các giải pháp

Mặc dù đem lại lợi ích thiết thực, tuy nhiên việc phát triển kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp ở nước ta vẫn còn khiêm tốn, chiếm tỷ trọng chưa cao. Do vậy, để phát triển KTTH trong nông nghiệp cần xác định điều kiện thổ nhưỡng đất đai, nguồn nước, khí hậu để lựa chọn loại giống cây trồng, vật nuôi cho phù hợp với điều kiện của từng vùng, từng địa phương; Thiết kế các mô hình, tổ hợp, liên hợp, hệ sinh thái kinh tế tuần hoàn khép kín từ khâu sản xuất, chế biến, tiêu dùng và có thể quay lại làm đầu vào cho quá trình sản xuất theo hướng bền vững; Quá trình trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản phải theo hướng tiết kiệm sử dụng tài nguyên đất, nước; biến các phế phẩm, phụ phẩm, chất thải từ lĩnh vực nông nghiệp thành nguyên liệu đầu vào tạo ra sản phẩm khác có giá trị kinh tế cao;

Sản xuất và sử dụng năng lượng tái tạo, năng lượng sinh khối, năng lượng địa nhiệt gắn với tiết kiệm năng lượng; Ứng dụng khoa học - công nghệ trong quá trình sản xuất nông nghiệp nhằm tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng; tái sử dụng nước thải, tăng cường cải tạo đất, giảm thiểu khí thải gây ô nhiễm môi trường; Tăng cường sử dụng lao động, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người nông dân nơi có dự án. Điều này bước đầu cho thấy pháp luật về KTTH trong lĩnh vực nông nghiệp có phạm vi bao phủ rộng, và các quy định hiện hành chưa đáp ứng được việc điều chỉnh này.

Để thúc đẩy phát triển nông nghiệp tuần hoàn tại địa phương, ông Trần Xuân Dẫn, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông và Phát triển nông nghiệp công nghệ cao Bắc Ninh cho biết: Thời gian tới, cùng với triển khai kịp thời các chính sách hỗ trợ của tỉnh, Trung tâm sẽ tích cực chuyển giao khoa học-kỹ thuật về nông nghiệp tuần hoàn; đẩy mạnh tuyên truyền để nâng cao nhận thức của người dân về nội dung này. Mặt khác, nghiên cứu, đề xuất chính sách đặc thù nhằm khuyến khích phát triển kinh tế tuần hoàn cho cả nông hộ và doanh nghiệp tham gia tái chế chất thải, phụ phẩm nông nghiệp trên địa bàn.

Về giải pháp lâu dài, theo các chuyên gia nong nghiệp cho rằng, cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật về đầu tư, doanh nghiệp, thương mại theo hướng khuyến khích, hỗ trợ, tạo điều kiện cho nhà khoa học, doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân nghiên cứu, đầu tư hợp tác phát triển các mô hình, tổ hợp kinh tế tuần hoàn, trong đó có KTTH trong nông nghiệp. Theo đó, các quy định này sẽ giúp thay đổi về chất trong đầu tư phát triển kinh tế nông nghiệp ở Việt Nam. Hiện nay, đa số mô hình kinh tế nông nghiệp của Việt Nam chưa được coi là mô hình kinh tế tuần hoàn hoàn chỉnh mà chỉ được xác định là có một số yếu tố của KTTH, như tập trung vào tái chế, sử dụng lại phế phẩm, phụ phẩm, chất thải từ lĩnh vực nông nghiệp và có sự tham gia của nhiều chủ thể khác nhau, nhưng lại thiếu sự gắn kết giữa các chủ thể thực hiện các hoạt động này. Do vậy, pháp luật về đầu tư, doanh nghiệp, thương mại cần bảo đảm quy trình KTTH được vận hành thông suốt, quay vòng liên tục và có sự gắn kết chặt chẽ giữa các chủ thể, các khâu trong chu trình.

Theo Kinh Tế Nông Thôn